از محدودیت تا سلیقه یخ و کتاب نخوانی - وبلاگ قطب نما

به گزارش وبلاگ قطب نما، زهیر توکلی در حالی که معتقد است مشکل از کتاب های درسی ادبیات نیست بلکه از کتاب نخواندن است، از این که به نظر او متن کتاب ها عموما دلچسب نیست و این که چرا این قدر سلیقه مولفان کتاب ها خنک و یخ است می گوید. او همچنین به محدودیت های تالیف کتاب های درسی ادبیات اشاره می کند.

این شاعر و مدرس ادبیات در گفت وگو با وبلاگ قطب نما، درباره کیفیت کتاب های درسی ادبیات در انتقال غنای ادبیات فارسی و کمک به آموزش زبان و رسم الخط صحیح فارسی به بچه ها و نوجوانان اظهار کرد: مشکل از خود کتاب های درسی ادبیات نیست، مشکل از ساختار آموزش است که تعداد کتاب ها زیاد و حجم شان سنگین است. از همه مهم تر این که آموزش، امتحان محور و کنکورمحور است. برای همین اصولا درسی مثل ادبیات فدا می شود. به خاطر این که درس ادبیات و اصولا ادبیات در درجه اول ذوق و علاقه است و معلم ادبیات باید با متنی کار کند که ذوق و علاقه خود معلم را برانگیزد و بتواند لذت ادبیات را به اشتراک بگذارد.

توکلی با بیان این که فرق تدریس ادبیات با بقیه دانش ها در این است که پیش از این که دانسته را منتقل کرد باید حس را منتقل کرد، گفت: معلم باید لذتی را که از متن ادبی می برد به دانش آموز منتقل کند تا دانش آموز هم از آن لذت ببرد و نسبت به موضوع ادبیات کنجکاو شود، این مدل تدریس مقداری معلم محور است، اگر من با متنی که خودم از آن خیلی لذت برده ام سر کلاس بروم و آن را درس بدهم، بازده چندین برابر است اما وقتی من به متن علاقه ای ندارم و صرفا به خاطر این که متن کتاب درسی است آن را می گویم، بازده پایین می آید.

او افزود: حالا اگر قرار باشد از آن متن امتحان گرفته شود، باز هم بازده کمتر می شود، اگر قرار باشد دانش آموز از آن متن تست کنکور هم بزند، باز هم بازده بیشتر پایین می آید. این است که دانش آموز 12 سال در آموزش و پرورش فارسی و ادبیات دارد اما یک متن معمولی - نه گلستان، بوستان و تاریخ بیهقی - را نمی تواند درست بخواند. بخشی از این به خاطر همین است که اساسا با این ساختار آموزشی ما ادبیات درس نمی دهیم، ما مجبوریم کتاب رسمی ادبیات فارسی را که به ما داده اند، در یک زمان محدود و با المان های از پیش مشخص شده امتحان و خصوصا کنکور درس بدهیم.

این مدرس ادبیات همچنین اظهار کرد: عملا ما ادبیات درس نمی دهیم؛ ما آرایه، دستور زبان و نکته های قرابت معنایی را سر کلاس درس می دهیم. ادبیات درس دادن یعنی کلاس های فوق برنامه؛ من در کلاس های فوق برنامه ادبیات در این 21 سال که امسال می شود 22 سال، کلاس ادبیات داشته ام، آن جا یک قصه از سالینجر بردم، چون خودم با این قصه زندگی کرده ام آن را با بچه ها خواندم و دانش آموز از آن لذت برد و اصلا با همان یک بار داستان خواندن من به داستان خواندن علاقه مند شد. پس در این ساختار کتاب محور نباید چوب را بر سر گروه تالیف و تدوین کتاب های درسی بکوبیم. این ساختار می تواند معلم محور باشد یا کتاب های متنوعی برای تدریس ادبیات طراحی شود. کتاب درسی ادبیات باید برای دانش آموزی که در تهران درس می خواند یک جور و برای دانش آموزی که در آذربایجان است، یک جور دیگر طراحی شود.

زهیر توکلی سپس با بیان این که مشکل از کتاب نیست، بلکه مشکل از کتاب نخواندن است، گفت: نه معلمان ادبیات ما کتاب می خوانند، نه دانش آموزان و نه والدین. درس ادبیات درسی نیست که حتی اگر کتاب درسی عالی درس داده شود، دانش آموز چیزی از ادبیات بفهمد. ادبیات چیزی است که دانش آموز باید خودش کتاب بخواند. اصلا انتظار نداریم که دانش آموز ما گلستان، بوستان و تاریخ بیهقی بخواند، می گوییم کتاب؛ هری پاتر، هابیت، ارباب حلقه ها و همین کتاب های ژانر وحشت را هم بخواند باز برای ما غنیمت است اما همین را هم نمی خوانند. ما خیلی کم دانش آموز کتاب خوان داریم و این کار را خیلی سخت می کند.

او ادامه داد: یک سری چیزها پایه ای است؛ تا آموزش و پرورش و ساختار فرهنگ ما متحول نشود، نمی توانیم انتظار داشته باشیم و همه تقصیرها را متوجه گروه تدوین و تالیف کتاب های درسی و کتاب درسی کنیم که این نقص برای کتاب است. نه، نقص برای کتاب نیست؛ من رک و پوست کنده می گویم که نقص دانش آموزان ما در این که با ادبیات مانوس نیستند، ادبیات نمی فهمند و به ادبیات علاقه ای نشان نمی دهند این نیست که کتاب درسی خوب یا بد تالیف شده، این است که این ها اصلا اهل کتاب خواندن نیستند.

زهیر توکلی سپس نظر شخصی خود را درباره کیفیت کتاب های درسی ادبیات، چنین بیان نمود: اگر من بخواهم سلیقه شخص خودم را به عنوان یک معلم ادبیات درباره کتاب های درسی ادبیات دبیرستان بگویم این است که متن ها عموما دلچسب من نیست؛ کل قضیه این است. اما این سلیقه شخص من است و من نمی فهمم که این ها چرا این قدر سلیقه شان خنک و یخ است. متنی که با دل آدم بازی کند و آدم از خواندن و تدریس آن لذت ببرد در کتاب ها کم است. حالا این را که چرا این طور است باید بروید از خودشان بپرسید. اما بخشی از آن برای این است که دست این ها باز نیست، کتاب واحد است و باید برای کل استان های کشور تالیف شود؛ از پایین ترین کیفیت آموزشی گرفته تا بالاترین. پس باید مقتضیات این ها را هم نگاه کرد.

او با اشاره به محدودیت های تالیف کتاب های درسی ادبیات گفت: محدودیت شان این است که می خواهند یک کتاب را برای اقصی نقاط کشور با سطوح مختلف تالیف کنند. محدویت دوم این است که نمی توانند به خاطر خط قرمزهای ممیزی با دست باز و به راحتی هر متنی را بیاورند، این هم مشکل دیگری درست می کند. مشکل دیگر این است که اصولا این روزها تعریف ما از ادبیات، ادبیات داستانی است و نه شعر. اما این ها هنوز این را متوجه نشده اند. داستان، داستان کوتاه و حکایت باید بیشتر در کتاب درسی باشد. دانش آموز را باید از منظر حکایت و قصه وارد دنیای ادبیات کنیم، حالا چه داستان کوتاه امروزی و چه داستان های قدیمی. اما هنوز همان طرز تلقی گذشته وجود دارد و کتاب ها کاملا موضوع بندی است؛ ادبیات جنگ، ادبیات تعلیمی، ادبیات تغزلی و ... . بر اساس این فرمول ها کار می کنند و به نظر من این موضوع بندی شاید برای کتاب درسی دوره دبیرستان خوب باشد ولی برای راهنمایی و دبستان باید جهت گیری کاملا در راستای جذابیت بخشی و ایجاد انگیزش باشد، حتی در دوره دبیرستان هم. یعنی متنی انتخاب شود که در صورت تدریس آن انگیزش و کنجکاوی برای دانش آموز ایجاد شود تا خودش برود ادبیات بخواند و این به نظر من از مدخل ادبیات داستانی ممکن است.