خبرنگاران سامانه هشدار فوری بیماری؛ نیاز جهانی و ابتکار منطقه ای - وبلاگ قطب نما

به گزارش وبلاگ قطب نما، تهران- خبرنگاران- امپراطوری کرونا هر لحظه بر گستره حکمرانی خود در پنج قاره می افزاید و با رسیدن به کانون های جنگ یا ناامنی در کشورهای کمترتوسعه یافته شمار بیشتری را قربانی خواهدکرد. در چنین شرایطی با توجه به گره خوردن سرنوشت همه ملت ها، راه اندازی سامانه های هشدار سلامت محور ضرورتی گریزناپذیر است.

سامانه های هشدار اولیه (1) بیشتر در مورد خطر طوفان، سونامی یا فوران آتشفشان به کار رفته اند اما تا به امروز به توسعه چنین سامانه هایی برای پیشگیری از همه گیری بیماری های عفونی توجه زیادی نشده است.

پایش، پیشگیری، تشخیص، مهار، پاسخ فوری و مناسب و درمان موثر بیماری یکی از ارکان تامین سلامت و امنیت جوامع و جزئی از پدافند غیرعامل است؛ چه این بیماری همانند ویروس کرونا تاثیر کشنده خود را بسرعت نشان دهد و چه اثر آن در قالب تهدیدهای غذایی یا آلودگی مواد اولیه خوراکی به مرور زمان روشن شود.

در سال 2001 آکادمی ملی علوم ایالات متحده سندی را با نام تحت تاثیر آب و هوا: اقلیم، اکوسیستم ها و بیماری های مسری(2) منتشر کرد.

در این سند سامانه های هشدار اولیه، ابزار تشخیص و پیش بینی یک رویداد خطرناک قریب الوقوع تعریف شد که در مورد همه گیری بیماری های عفونی به مقامات بهداشتی و مردم کمک می کند موثرترین گزینه های پاسخ عملی را در کوتاه ترین زمان بیابند.

نویسندگان این سند پیشنهاد کردند سامانه های هشدار زودرس بیماری در مکان هایی پیش بینی شود که بیماری های عفونی در آنجا منتشر می شود.

بر اساس پیشنهاد آنها، سامانه هشدار اولیه بیماری مسری باید در قالب یک سیستم اطلاعاتی (3) طراحی شود تا تصمیم گیری موسسه های ملی و محلی برای حفاظت از گروه های اجتماعی و افراد آسیب پذیر را تسهیل کند.

این سامانه اطلاعاتی نه فقط بر بهبود پایش و پیش بینی خطر بلکه بر افزایش هماهنگی بین طرف ها و نهادهای ذیربط تاثیرگذار است. برای نمونه سازمان های مدیریت ملی و محلی، نهادهای علمی- پژوهشی و کانال های ارتباط جمعی در این سامانه نقش های خود را بازی می کنند (4).

شیوه عملکرد سامانه هشدار فوری بیماری (سازمان جهانی بهداشت)

اقدام های سازمان جهانی بهداشت (5)

این پیشنهادها پایان در سازمان جهانی بهداشت به بار نشست. بر پایه تعریف این سازمان، سیستم های هشدار اولیه به سامانه های نظارت به موقعی اطلاق می شود که اطلاعاتی درباره بیماری های مستعد برای همه گیری جمع آوری می کنند تا بتوان مداخلات سریع بهداشت عمومی را صورت داد.

این سامانه برای نخستین بار از سال 2002 تا 2004 میلادی در منطقه دارفور سودان برای شناسایی پاسخ و کنترل شیوع بیماری در اردوگاه های آوارگان به کار گرفته شد.

در سال 2002 سازمان جهانی بهداشت به کمک مرکز بیماری های واگیردار عراق رفت و داده های مربوط به بیماری انگلی لیشمانیاز احشایی (6) (یا کالاآزار) را ثبت کرد.

طراحی سامانه هشدار اولیه در مراکش و مقدونیه (2003) دو اقدام بعدی سازمان جهانی بهداشت بود (7).

پس از زلزله سال 2005 پاکستان، سامانه ای در این کشور راه اندازی شد و تا آغاز سال 2010 میلادی 1368 هشدار بروز بیماری را در پی بروز سیل و زلزله های بعدی یا تغییرات سیاسی داخلی منتشر کرد (8).

سازمان جهانی بهداشت در سال 2013 میلادی سامانه هشدار سریع الکترونیکی را با اولویت 16 بیماری در یکصد مرکز بهداشتی چهار استان یمن اجرا کرد که در سال 1394 به دنبال حمله عربستان به این کشور و شیوع بیماری های بومی مانند مالاریا، تب دنگی و اسهال به سبب ویرانی سامانه های آبرسانی و کمبود امکانات بهداشت شمار آنها به 408 و دو سال بعد به 1186 مرکز رسید (9).

بتازگی نیز اتحادیه اروپا مجموعه ای از پژوهش های میان رشته ای را درباره راه اندازی یک سامانه هشدار اولیه بین المللی و یکپارچه برای شناسایی، مهار و کاهش همه گیری عفونت های گسترده آغاز کرده است (10).

بر پایه یک پژوهش که اوایل سال 2018 میلادی اجرا و نتایج آن چند هفته پیش در مجله اقتصاد سلامت اروپا منتشر شد، 3140 شهروند 18 تا 65 سال در 6 کشور اروپایی دانمارک، آلمان، مجارستان، ایتالیا، هلند و انگلیس اعلام کردند برای بهره مندی خانواده خود از خدمات یک سامانه هشدار اولیه بیماری حاضرند به طور متوسط 21.8 یورو بپردازند. این تمایل به پرداخت هزینه با میزان درآمد خانوار و خطرگریزی افراد رابطه مستقیم اما با سن شهروندان ارتباط معکوس داشت (11).

به نظر می رسد اینک که یاغی گری ویروس کرونا مرز کشورها را درنوردیده و به قاره سبز رسیده است، ضرورت این سامانه هم برای دولت ها و هم مردم کشورهای مختلف ملموس تر شده باشد؛ در همین پیوند، سوییس که عضو اتحادیه اروپا نیست، هشتم بهمن ماه- پیش از ابتلای اروپاییان- پیوستن به این سامانه را برای پیشگیری از ویروس کرونا خواستار شده بود (12).

فرجام سخن

افزایش ایمنی و سلامت شهروندان یکی از اهداف مهم حکومت ها است.

شیوع بیماری های عفونی مانند ابولا، سارس، آنفولانزای مرغی و سالمونلا در بیش از یک کشور و همچنین بحث های ناشی از افزایش یا کاهش برخی عناصر در مواد غذایی مانند آنچه در مورد محصولات تراریخته کشاورزی شاهدیم، تهدیدی فراملی محسوب می شود و لزوم چاره اندیشی گسترده تر را به کشورها دیکته می کند.

باید توجه داشت همه گیری یک بیماری عفونی ممکن است فقط به داخل یک کشور محدود نشود و مانند آنچه درباره ویروس کرونا رخ داد، پنج قاره جهان را درگیر کند.

در چنین شرایطی اجماع کشورهای مختلف برای راه اندازی سامانه هشدار فوری بیماری مسری یک ضرورت است.

حتی چنانچه نتوان این سامانه را در سطح بین المللی مستقر کرد می توان در ابعاد منطقه ای به آن دست یازید.

این ضرورت بویژه در منطقه غرب آسیا که با ناامنی، جنگ، درگیری های داخلی، اشغال سرزمینی و فشارهای سیاسی و اقتصادی علیه کشورهای مختلف عجین شده است، اهمیت بیشتری دارد.

شاید الزامی باشد جمهوری اسلامی ایران که به تایید سازمان جهانی بهداشت از پیشرفته ترین نظام های سلامت منطقه برخوردار است، در چارچوب یک راهبرد بلندمدت، پرچمدار شکل گیری این سامانه منطقه ای باشد.

اعلام پیاپی آمار و اطلاعات مربوط به بیماری در ایران نشان دهنده بخشی از قدرت نظام سلامت ما است؛ امری که نقطه ضعف بسکمک از کشورهای منطقه به شمار می رود.

دیر یا زود کشور ما در پی فداکاری های کادر درمانی، کوشش های مصلحان اجتماعی، برنامه ریزی های مدیریتی و صرف هزینه بسیار بر این بیماری چیره می شود اما تا زمانی که رشته انتقال این ویروس در کشورهای منطقه پاره نشده باشد، همچنان در معرض خطری بالقوه سرایت دوباره بیماری قرار گرفته است.

در صورت تشکیل این سامانه کشورها متعهد می شوند اطلاعات و آمار دقیق درباره بیماری هایی مانند کرونا را بسرعت بارگذاری کنند. از سوی دیگر، اعلام مهار بیماری یا ریشه کنی آن در هر کشور باید به تایید نهادهای نظارتی مانند سازمان جهانی بهداشت برسد.

فراموش نکنیم در صورت راه اندازی این سامانه و الزام کشورهای مختلف به ثبت دقیق اطلاعات خود در زمینه بیماری، هم دامنه جهانگیری کرونا محدودتر می شد و هم کشورهای گوناگون در زمینه پژوهش های پزشکی و بهداشتی به هم افزایی بیشتری برای مبارزه با ویروس دست می یافتند و با دسترسی راحت تر و زودتر به آخرین یافته ها، از دوباره کاری، فرصت سوزی و صرف هزینه های بیجا پرهیز می کردند.

.......................................................

منابع:

1- Early Warning Systems

2- Under the Weather: Climate, Ecosystems, and Infectious Disease

3- Information System

4- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK222241/

5- World Health Organization (WHO)

6- visceral leishmaniasis

7- https://www.who.int/csr/labepidemiology/projects/earlywarnsystem/en/

8- https://www.semanticscholar.org/paper/The-impact-of-the-disease-early-warning-system-in-Rahim-Kazi/d9a2f642cbd67fc7905ec75935145810b7fc5baf

9- https://publichealth.jmir.org/2019/4/e14295/

10- https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/qanda-20-307

11- https://link.springer.com/article/10.1007/s10198-020-01171-2

12- https://mobile.reuters.com/article/amp/idUSKBN1ZR24M