گوردخمه، رسمی در ایران باستان - وبلاگ قطب نما

به گزارش وبلاگ قطب نما، گورْدَخمه دخمه ای است که در صخره ها، کوه ها و یا تپه ها برای خاکسپاری مردگان ساخته می شده است. گور دخمه ها اغلب در ارتفاعات واقع شده است به طوری که بدون طناب و آویزان شدن از پرتگاه راه دیگری برای ورود وجود ندارد.

گوردخمه های زیادی از دوران مادها و پس از آنان در سراسر ایران یافته شده است. با این وجود، بجز یک گوردخمه صخره ای در تپه حسنلو، هیچ گوردخمه دیگری مربوط به دوران پیش از مادها در ایران یافت نشده است. برعکس گوردخمه های زیادی از دوران پیش از ماد، در منطقه ها تحت نفوذ اورارتو (اطراف دریاچه وان در ترکیه امروزی) یافت شده است. به این ترتیب می توان نتیجه گرفت که گوردخمه ها بیش از آنکه ریشه و منشاء آشوری و مادی داشته باشند، به هنر معماری اورارتوها مرتبط هستند. به گوردخمه استودان (استخوان+دان) و گاهی به باور غلط خرفت خانه نیز گفته می گردد.

گوردخمه مادها

گوردخمه سکاوند

گوردخمه های یافت شده از دوران مادها نوع تکامل یافته هنر اورارتویی هستند. زیرا برخلاف گوردخمه های دوره اورارتو، اغلب دارای نقش برجسته و تزیینات معماری مانند ستون و نیم ستون بوده و براساس اهمیت فرد دفن شده و بعلاوه تاریخ ساخت، دارای نمای ورودی متفاوت هستند. برخلاف گوردخمه های هخامنشیان که صاحبان شان تعیین و معلوم هستند، گوردخمه های دوران ماد را نمی توان به شخص خاصی منسوب کرد. از طرفی به لحاظ مورد دستبرد قرارگرفتن در طول تاریخ، نمی توان در رابطه با چگونگی تدفین یا ماهیت اشیای همراه مرده در گوردخمه های این دوره، اظهارنظر کرد. این گوردخمه ها براساس نمای ورودی به طور کلی به سه دسته مختلف تقسیم می شوند.

گوردخمه مادها

- گوردخمه هایی که در نمای ورودی دارای ستون آزاد هستند. گوردخمه فخرگاه یا دخمه سنگی با شماره ثبت ملی 288 (15 کیلومتری شمال شرقی مهاباد)، گوردخمه صحنه (60 کیلومتری راه کرمانشاه به همداندر محل سراب صحنه) و گوردخمه دکان داوود (نزدیکی سرپل ذهاب) از این جمله اند.

- گوردخمه هایی که به جای ستون آزاد، در دوطرف نمای ورودی آنها دو نیم ستون تزیینی در کوه کنده شده است. از این نوع گوردخمه ها می توان به گوردخمه دا و دختر در نزدیکی ممسنی استان فارس با شماره ثبت ملی 299 و گوردخمه آخور رستم در هشت کیلومتری جنوب تخت جمشید اشاره نمود.

- گوردخمه های ساده که فاقد ستون یا نیم ستون بوده و عمدتا در منطقه کردستان یافت شده اند. گوردخمه سکاوند در 15 کیلومتری هرسین کرمانشاه، گوردخمه دیره در نزدیکی روستای دیره سرپل ذهاب و گوردخمه سرخ ده که در 19 کیلومتری گوردخمه سکاوند است از این جمله اند.

گوردخمه اسحاق وند

پس از هخامنشیان

با حمله اسکندر به ایران و پیدایش سلسله های سلوکیان و اشکانیان، نقش مذهب در سلطنت به کلی کمرنگ شد. سلوکیان یونانی بوده و مذهبی متفاوت با ایرانیان داشتند. منابع کافی درخصوص دین و مذهب اشکانیان نیز وجود ندارد. به گونه ای که گمان می رود آنان مختلف الدین بوده و مردگان خود را برخلاف زرتشتیان به طرق گوناگونی دفن می نموده اند. بنابراین از این دوران گوردخمه ای به شکلی که در دوران هخامنشیان یا مادها برای شاهان ساخته می شده، یافت نشده است.

صرفا دخمه های عمومی به دو شکل درون خاک و درون سنگ برای رعایای زرتشتی ساخته می شده و پس از قرار دادن تعداد معینی از اجساد، در آنها با سنگ و آهک مسدود می شده است. با ظهور ساسانیان، مذهب زرتشتی در ظاهر مجددا ارزش یافته و حتی دولت مرکزی در بخش هایی از کشور همانند گیلان، مهرپرستان را تحت فشار قرار داد. ولی با این وجود، ساخت گوردخمه های دوران هخامنشی دیگر رواجی نیافت و ساخت دخمه های عمومی تا قرن ها پس از حمله اعراب به ایران ادامه پیدا کرد. در حال حاضر هنوز در بعضی منطقه ها ایران به ویژه در غرب گوردخمه ها برای خاکسپاری مردگان استفاده می گردد. مثلادر خرم آباد بعضی خانواده ها به جای ایجاد قبر تازه، مرده را در گوردخمه خانوادگی قرار می دهند که به آن لَحَک می گویند.

گوردخمه خشایارشا در نقش رستم

گوردخمه های هخامنشی برخلاف گوردخمه های مادها، شکلی یکسان داشته و طرحی از صلیب دارند. ورودی گوردخمه معمولا در محل تلاقی دو خط صلیب واقع بوده و در اطراف آن روی خط افقی صلیب، نیم ستون هایی کنده شده است. بر قسمت بالایی صلیب شامل یک نقش برجسته ظریف و بخش پایینی آن معمولا فاقد هر تزیینی بوده است. اغلب گوردخمه های هخامنشی در نقش رستم و نقش رجب متمرکز هستند.

نخستین نمونه این گوردخمه ها مربوط به داریوش بزرگ بوده و سایر نمونه ها از آن تقلید نموده اند. آخرین گوردخمه هخامنشی مربوط به داریوش سوم است که کار حجاری آن ناتمام مانده و فقط در قسمت بالای آن نقش شاه را در مقابل آتشدان نشان می دهد. تعداد قبور در گوردخمه های هخامنشی از دو قبر تا 9 قبر فرق دارد. با توجه به این واقعیت که داریوش سوم تنها شش سال حکومت کرد و با توجه به اندازه حجاری ناتمام صورت گرفته در مقبره وی، به نظر می رسد که کار ساخت هر یک از این گوردخمه ها بیش از 10 سال به طول می انجامیده است.

گردآوری و تنظیم: تحریریه وبلاگ قطب نما

لطفا در نشر دانسته های خود کوشا باشید.

برداشت و استفاده غیرتجاری از مطالب این وب سایت، حتی بدون ذکر منبع آزاد است.